Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΚΡΥΧΩΡΙΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ

Το Δημοτικό Σχολείο Μακρυχωρίου

Εισαγωγικά δικά μου

Το Μακρυχώρι

Το χωριό μας, το Μακρυχώρι, σήμερα έδρα του ομώνυμου Δήμου, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αποτελούνταν από μικρούς οικισμούς διάσπαρτους στη γύρω περιοχή. Ο Δημήτριος Τσοποτός, στη μελέτη του «Γη και γεωργοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατίαν», Βόλος 1912   στηριζόμενος σε διάφορες αξιόπιστες πηγές αναφέρει ότι η περιοχή του Μακρυχωρίου ήταν τσιφλίκι του Αλή πασά. Ο Τσοποτός στηρίχτηκε στον κατάλογο των τσιφλικίων του Αλή και των υιών του που συνέταξε ο διδάσκαλος του γένους Φιλητάς και τον παραθέτει ο Σπύρος Αραβαντινός στο έργο του «Ιστορία Αλή Πασά του Τεπελενλή», Αθήνα 1895.

Η πρώτη αναφορά στο Μακρυχώρι γίνεται από τον Άγγλο περιηγητή Leake το 1806, ο οποίος μας πληροφορεί και για την τούρκικη ονομασία του χωριού Ουτμαντά ή Οτμανλί από άλλους. Το Μακρυχώρι βέβαια ανήκει στα χωριά εκείνα που διατήρησαν τα ελληνικά ή τα σέρβικα ονόματά τους στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Συγκεκριμένα ο Leake γράφει: « Όταν περνάμε πλάι στο Μικρό Κεσερλί (σημερινή Ελάτεια) το Ουτμαντά, ένα μεγάλο τούρκικο χωριό, ονομαζόμενο από τους Έλληνες Μακρυχώρι, κείται δύο μίλια προς τα αριστερά μας». Στα 1806 λοιπόν το Μακρυχώρι βρισκόταν σε θέση χαμηλότερη από την αντίστοιχη σημερινή.

Ο Ιωάννης Λεονάρδος, Αμπελακιώτης στη καταγωγή, στο έργο του «Νεωτάτη της Θεσσαλίας γεωγραφία», που εκδόθηκε στην Πέστη της Ουγγαρίας το 1836, αναφέρει το χωριό με το όνομα Μακροχώρι ως όμορφο κονιαροχώρι, δηλαδή χωριό κατοικούμενο από τούρκους γεωργούς.

Οι πρώτοι έλληνες, εκτός από τις οικογένειες των παραδοσιακών νομάδων Σαρακατσαναίων και Βλάχων από τη Σαμαρίνα που διαχείμαζαν στην περιοχή κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, άρχισαν να εγκαθίστανται στο Μαρκυχώρι τις παραμονές της προσάρτησης της Θεσσαλίας. Κυρίως άνδρες από τα ορεινά χωριά εγκαθίστανται εργαζόμενοι ως χουσμικιαραίοι στους Τούρκους ή είναι τεχνίτες (σαμαράδες, ραφτάδες, κτίστες). Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881 οι Τούρκοι μικροϊδιοκτήτες γης πωλούν τα κτήματά τους και τα αγοράζουν έλληνες που εγκαθίστανται σταδιακά στο χωριό. Όμως το Μακρυχώρι εξακολουθεί να είναι στην πλειοψηφία του τουρκικό χωριό και μετά το 1881. Όπως μας πληροφορεί το 1895 ο Αμβρόσιος Κασσάρας, επίσκοπος Πλαταμώνος στην εκκλησιαστική περιφέρεια του οποίου ανήκε το Μακρυχώρι «τα δύο τρίτα των κατοίκων του Μακρυχωρίου είναι εισέτι Οθωμανοί, ανερχόμενοι εις 130 οικογενείας ενώ οι Χριστιανοί κάτοικοι περί τας 55 οικογενείας». Ο ίδιος μάλιστα αναφερόμενος στην ονομασία του χωριού λέει συγκεκριμένα: «Μακρυχώρι, όπερ πράγματι κατέχει μακρύν χώρον εκτάσεως, και ίσως εκ τούτου ωνομάσθη ούτως. Ίνα διέλθη τις το χωρίον τούτο από της μιας αυτού άκρας άχρι της άλλης απαιτείται ημίωρος τουλάχιστον έφιππος οδοιπορία».

Η οριστική εγκατάλειψη του Μακρυχωρίου από τους Τούρκους συντελείται μετά τον πόλεμο του 1897, όταν φεύγουν προς περιοχές πιο βόρεια υπό τουρκική κατοχή. Τότε λοιπόν το Μακρυχώρι αλλάζει εντελώς πληθυσμιακά και οικογένειες ποικίλης προέλευσης Σαρακατσαναίοι και Βλάχοι από τη Σαμαρίνα και Περιβόλι, Ζαγορίτες, Καλαρρυτηνοί, Κουπατσαραίοι, Καραγκούνηδες Χασιώτες, ορισμένοι Πελοποννήσιοι καθώς και από τα γύρω ορεινά χωριά αγοράζουν γη και εγκαθίστανται στο Μακρυχώρι.

Το Μακρυχώρι από το 1881 μέχρι και το 1914 ανήκε στον τέως δήμο Νέσσωνος. Μετά τη διοικητική μεταβολή του 1912 αποτέλεσε κοινότητα ξεχωριστή ενώ σήμερα, όπως προαναφέρθηκε έδρα του δήμου Μακρυχωρίου.

Πληθυσμιακά εξελίσσεται το χωριό. Σύμφωνα με τις απογραφές 

ETOΣ	1881	1889	1896	1907	1928	1951
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ	466	651	775	1028	1045	1488

Το σχολείο

Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 το ελληνικό κράτος ανέλαβε τη θεσμική κατοχύρωση των σχολείων που λειτουργούσαν προηγουμένως. Στο ελεύθερο ελληνικό κράτος σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο περί δημοτικών σχολείων του 1834 (περίοδος αντιβασιλείας) τα δημοτικά σχολεία αμιγή ως προς το φύλο – αρρένων και θηλέων- συσταίνονταν και λειτουργούσαν υπό την εποπτεία των δήμων και κοινοτήτων. Ο δήμος αναλάμβανε την σύσταση του δημοτικού σχολείου, εύρισκε το οίκημα στέγασης, εξόπλιζε το σχολείο με την κατάλληλη υποδομή, εύρισκε και πλήρωνε τους δασκάλους.

Με βάση λοιπόν το ισχύον πλαίσιο ο τέως δήμος Νέσσωνος στην περιφέρεια του οποίου ανήκε το Μακρυχώρι προχώρησε στη σύσταση δημοτικού σχολείου. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το χρόνο σύστασης του σχολείου. Πάντως με βάση τον προϋπολογισμό του Δήμου Νέσσωνος για το 1884 που βρήκαμε στο αρχείο του Δήμου τη χρονιά αυτή λειτουργούν αρκετά σχολεία τα οποία όμως δεν καταγράφονται. Η πρώτη αναφορά στη λειτουργία δημοτικού σχολείου αρρένων στο Μακρυχώρι με βάση τα επίσημα στοιχεία του τέως δήμου Νέσσωνος γίνεται το 1894.

Τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας για τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση είναι λιγοστά. Στο Μακρυχώρι λειτουργεί αρχικά δημοτικό σχολείο αρρένων και παράλληλα λειτουργεί και οθωμανικό σχολείο, αφού μέχρι και την περίοδο του πολέμου του 1897 εξακολουθούσαν να κατοικούν στην περιοχή αρκετοί τούρκοι. Έχουμε μάλιστα και το όνομα του τελευταίου Οθωμανού δασκάλου Μουσταφά Χατζή Ομέρ που δίδαξε στο σχολείο αυτό ως γραμματοδιδάσκαλος κατά την περίοδο της τουρκικής κατοχής του 1897.

Το δημοτικό σχολείο αρρένων στεγάσθηκε αρχικά σε ιδιόκτητο οίκημα όπως συνέβαινε με όλα τα δημόσια σχολεία κατά τον 19^ο αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Ζήτημα ανέγερσης διδακτηρίου τίθεται πάντα με τα διαθέσιμα στοιχεία στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Νέσσωνος το Δεκέμβριο του 1894 όπου αποφασίζεται η διάθεση ποσού 300 δραχμών για την ανέγερση σχολείου. Η απόφαση αυτή όμως φαίνεται ότι δεν υλοποιήθηκε αφού στη συνεδρίαση της 9 Μαΐου 1899 γίνεται λόγος για αποπληρωμή ενοικίων του δημοτικού σχολείου αρρένων κατά το προηγούμενο έτος. Το δημοτικό σχολείο αρρένων εξακολούθησε να στεγάζεται σε νοικιασμένο οίκημα που βρισκόταν στην πλατεία του χωριού στη θέση του που βρίσκεται σήμερα το ΚΕΠ και μόλις στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του εικοστού αιώνα χάρη στη γενναίο κληροδότημα του Ανδρέα Συγγρού αποκτά κτήριο που βρισκόταν στη θέση του τριγωνικού πάρκου της γειτονιάς Μυλωνά και στεγάσθηκε εκεί μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Στα 1904 και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο οι κάτοικοι του Μακρυχωρίου υποβάλλουν αίτηση προς το δημοτικό συμβούλιο Νέσσωνος για σύσταση και δημοτικού σχολείου θηλέων, καθώς, όπως αναφέρεται στα πρακτικά της συνεδρίασης του δημοτικού συμβουλίου στις 5 Μαρτίου 1904 υπάρχει νόμιμος αριθμός μαθητριών που επιτρέπει τη λειτουργία δημοτικού σχολείου θηλέων. Σύμφωνα με τα ισχύοντα την περίοδο αυτή για να συσταθεί δημοτικό σχολείο θηλέων ξεχωριστό – η συνεκπαίδευση των δύο φύλων δεν επιτρεπόταν – έπρεπε να υπάρχει ικανός αριθμός μαθητριών ανάλογος του πληθυσμού της πόλης ή του χωριού σύστασης του σχολείου και έπρεπε μάλιστα να βρεθεί και δασκάλα που θα αναλάβει τη διδασκαλία. Οι κάτοικοι μάλιστα πρόσφεραν και κτήριο διδασκαλίας και κατοικία της δασκάλας δωρεάν για να μην επιβαρύνουν το δήμο. Το δημοτικό συμβούλιο αποφαίνεται κατά πλειοψηφία θετικά εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις λειτουργίας του σχολείου θηλέων.

Άγνωστο όμως γιατί δημοτικό σχολείο θηλέων συστάθηκε στο Μακρυχώρι το 1911 και πρέπει να λειτούργησε στα μέσα του 1912 ( την ίδια χρονιά λειτούργησε και δημοτικό σχολείο θηλέων στο Ασαρλίκ- Όσσα και μόνο στο Μεγάλο Κεσσερλί – Συκούριο λειτουργούσε από χρόνια σχολείο θηλέων). Με βάση πάλι έγγραφο του δημάρχου Νέσσωνος το Νοέμβριο του 1911 πληροφορούμαστε τις απαραίτητες ενέργειες για την έναρξη λειτουργίας του σχολείου, την εύρεση της δασκάλας και την ανάγκη προμήθειας των αναγκαίων επίπλων και διδακτικών οργάνων και συγκεκριμένα την αγορά μιας θερμάστρας, δύο καρεκλών, ενός τραπεζιού, ενός μελανοπίνακος μετ’ ικρίβαντος, 12 θρανίων τεσσάρων μαθητών.

Το δημοτικό σχολείο θηλέων στεγάσθηκε στο οίκημα το παλιό του σχολείου αρρένων. Λειτούργησε ξεχωριστά μέχρι το 1929 οπότε και βάση τις αλλαγές τα δημοτικά σχολεία έγιναν μεικτά.

Δάσκαλοι - Δασκάλες

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας της περιόδου που εξετάσαμε αφορά στο διδακτικό προσωπικό. Τα στοιχεία που διαθέτουμε πάλι δεν είναι πλήρη. Προέρχονται από το αρχείο του τέως δήμου Νέσσωνος, για την περίοδο 1894-1912, από το αρχείο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Ν. Λάρισας για την περίοδο 1920-1950 και από προφορικές μαρτυρίες παλιών μαθητών του σχολείου, των παππούδων μας.

Οι δάσκαλοι κατά τον 19^ο αιώνα ήταν ποικίλης προέλευσης. Ήταν οι πτυχιούχοι διδασκαλείου (οι μόνοι επαγγελματικά καταρτισμένοι), ήταν οι δάσκαλοι που πήραν την άδεια να ασκήσουν το επάγγελμα κατόπιν εξέτασης σε ειδική επιτροπή και ήταν επίσης οι λεγόμενοι γραμματοδιδάσκαλοι που γνώριζαν τις στοιχειώδεις γνώσεις: γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. Ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα του δήμου προσλαμβάνονταν και η παραμονή τους στη θέση τους εξαρτιόταν τόσο από τα οικονομικά του δήμου όσο και από την εκτίμηση των κατοίκων. Συχνά είναι το φαινόμενο να παραπονούνται οι κάτοικοι για την ποιότητα του δασκάλου και τις επιδόσεις του, για το χαρακτήρα του και γενικά για την εν γένει συμπεριφορά του. Όσο για τις δασκάλες ήταν δυσεύρετες, καθώς προέρχονταν μόνο από ιδιωτικά σχολεία και πιο συγκεκριμένα από τα Αρσάκεια σχολεία και ήταν μέχρι και την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα ελάχιστες.

Ο πρώτος δάσκαλος που μας είναι γνωστός είναι ο τούρκος Μουσταφά Ομέρ Χατζή που δίδαξε στο οθωμανικό σχολείο που λειτουργούσε στο Μακρυχώρι μέχρι και το 1898. Η αναφορά του ονόματός του στο αρχείο του τέως δήμου Νέσσωνος οφείλεται στις οικονομικές διαφορές που είχε με τον δήμο, καθώς διαμαρτύρεται για τη μη καταβολή των μισθών του κατά το διάστημα της τουρκικής κατοχής του χωριού 1897-1898. σε έγγραφό του προς τη Νομαρχία Λάρισας αναφέρει χαρακτηριστικά τα εξής: «Διατελών γραμματοδιδάσκαλος των οθωμανοπαίδων Μακρυχωρίου, δυνάμει επισήμου διορισμού προ της 13^ης Απριλίου 1897 εξηκολούθησα να υπηρετώ και ύστερον καθ’ όλον το διάστημα της Τουρκικής κατοχής, δικαιούμενος να πληρωθώ τους μισθούς μου ως επληρώθησαν πάντες οι δημόσιοι και δημοτικοί υπάλληλοι».

Από τους δασκάλους που υπηρέτησαν στο δημοτικό σχολείο αρρένων γνωρίζουμε τους Κωνσταντίνο Ξάνθο 1901,   Μιχαήλ Μίσιο 1905-1907,   Γεώργιος Παπαλέτσιο 1907-1909,   Χαράλαμπος Οικονομόπουλο 1920-1923,  Ιωάννη Χρυσοχόο 1923-1924,     Νικόλαο Βαλαβάτη 1924,       Ευάγγελο Ιωαννίδη 1927-1933.

Στο δημοτικό σχολείο θηλέων δίδαξαν οι δασκάλες Ελένη Αγγελίδου 1912-1913,  Ευδοκία Δημητρίου 1917-1922,   Αγγελική Τουφεξή 1923-1925,   Ελένη Τουφεξή 1924-1925,   Μαρία Πέρρου 1925-1927.

Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929 τα δημοτικά σχολεία γίνονται μικτά. Στο ενιαίο πια δημοτικό σχολείο Μακρυχωρίου από το 1929 και μέχρι το 1950 που εξετάσαμε δίδαξαν οι Ιωάννης Ανδρακάκος, Σωτήρης Κανακάκης, Ζωή Τσούλκα, Νικόλαος Γκόγκος,  Δημήτριος Κωνσταντινίδης και Φανή Σολωμού.

Αναφερόμαστε ενδεικτικά με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία στις περιπτώσεις δύο δασκάλων του Μιχαή Μίσιου και της Ελένης Αγγελίδου. Ο πρώτος δίδαξε στο Μακρυχώρι τα έτη 1905-1907. Οι κάτοικοι όμως του Μακρυχωρίου διαμαρτυρόμενοι πολλές φορές τόσο προς το δημοτικό συμβούλιο Νέσσωνος όσο και προς το εποπτικό συμβούλιο δημοτικής εκπαιδεύσεως ζήτησαν και πέτυχαν την απομάκρυνσή του. Οι λόγοι που επικαλέσθηκαν για την απόλυσή του ήταν η ανάρμοστος συμπεριφορά του και οι συχνές απουσίες του από το σχολείο. Σε έγγραφό τους τον Αύγουστο του 1906 γράφουν: «ο του χωρίου μας δημοδιδάσκαλος Μιχαήλ Μίσιος, κατά το παρελθόν σχολικόν έτος επεδείξατο διαγωγήν ασυμβίβαστον προς το επάγγελμά του, ασύγγνωστον δι’ αμέλειαν ως προς την εκτέλεσιν του καθήκοντός του δους αφορμάς και δημιουργήσας σκάνδαλα εν πολλοίς ζητήμασιν». Και ως απόδειξη αυτών αναφέρουν ότι μεθά συχνά και βρίζει τους κατοίκους με απρεπείς φράσεις, ότι επιτέθηκε πιάνοντάς τον από το μουστάκι και χτυπώντας τον  γιατρό του χωριού Αθανάσιο Ιωαννίδη αποκαλώντας τον τέρας, ότι αμελεί τα καθήκοντά του και δεν παραδίδει τακτικά μαθήματα απουσιάζοντας άλλοτε στη Λάρισα και άλλοτε σε διάφορα μέρη, με αποτέλεσμα οι μαθητές του στις εξετάσεις να είναι όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται «αφωνότεροι ιχθύων», ότι δεν πηγαίνει στην εκκλησία.

Η δεύτερη περίπτωση αφορά στην πρώτη δασκάλα του δημοτικού σχολείου θηλέων Μακρυχωρίου την Ελένη Αγγελίδου, η οποία ανέλαβε τη διδασκαλία μετά από μετάθεσή της από το σχολείο του Συκουρίου από το οποίο έφυγε μετά από παράπονα πάλι των κατοίκων. Η δασκάλα σύμφωνα με έγγραφο της προς την Νομαρχία Λάρισας το Σεπτέμβριο του 1913 παραπονείται για την απαίτηση της εκκλησιατικής επιτροπής για καταβολή ενοικίου για την κατοικία που όπως υποστηρίζει της χορηγήθηκε δωρεάν. Συγκεκριμένα αναφέρει: «κατά το παρελθόν έτος εδιωρίσθην εις την εδώ σχολήν των θηλέων ως δημοδιδάσκαλος. Μ’ εχορήγησεν η κοινότης την παλαιάν σχολήν αρρένων δια να εκπαιδεύονται τα κοράσια και εντός της οποίας υπάρχει κενόν δωμάτιον εις ο κατοικώ. Ήδη δε, επαρουσιάσθη η εκκλησιαστική επιτροπή και ιδία ο Δημήτριος Παρλάντζας, ος δι’ απειλών και απρεπών φράσεων με ηπείλησεν ότι θα με καταγγείλη, εάν δεν πληρώσω ενοίκιον δια το δωμάτιον, ενώ ουδείς εκ των προκατόχων δημοδιδασκάλων επλήρωσε.

Δια δε των φράσεών του εκκίνησε την περιέργειαν όλης της κοινότητος. Εγώ εις απάντησιν των απειλών του είπον ότι θα επικαλεσθώ την βοήθειαν του κ. Νομάρχου και μοι απάντησεν, ότι δεν γνωρίζει κανέναν Νομάρχην».

Μη έχοντας βέβαια όλα τα στοιχεία δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την αλήθεια ή μη και των δύο περιπτώσεων. Είναι ενδεικτικά όμως του κλίματος που επικρατούσε και των αναμείξεων πολλών παραγόντων και ιδιωτών στα εκπαιδευτικά πράγματα.

Μαθήματα – εξετάσεις

Τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας στα περισσότερα δημοτικά σχολεία εξακολούθησε να ισχύει η αλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας, παρά το γεγονός ότι επίσημα η μέθοδος αυτή καταργήθηκε το 1880. Και αυτό, γιατί οι περισσότεροι δάσκαλοι αυτή τη μέθοδο γνώριζαν και αυτή εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν. Σταδιακά η αλληλοδιδακτική αντικαθίσταται με τη συνδιδακτική. Σύμφωνα με το ωρολόγιο και αναλυτικό πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων που εκδόθηκε το 1894, εξήντα ακριβώς χρόνια μετά την ίδρυση των δημοτικών σχολείων τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν τα εξής: θρησκευτικά, ελληνικά, αριθμητική, γεωμετρία, ιστορία, γεωγραφία, φυσική, φυσική ιστορία, ωδική, ιχνογραφία, καλλιγραφία και γυμναστική.

Βέβαια η κανονική εφαρμογή του προγράμματος την περίοδο αυτή εξαρτιόταν από πολλούς παράγοντες: κανονική λειτουργία του σχολείου, παρουσία δασκάλου, δυνατότητές του και αναλογία μαθητικού και διδακτικού προσωπικού.

Το σχολείο λειτουργούσε πρωί και απόγευμα και οι μαθητές όλων των τάξεων σε μια αίθουσα στοιβαγμένοι, παρακολουθούσαν την παράδοση του ενός και μοναδικού δασκάλου, άλλοτε επαρκούς και άλλοτε ανεπαρκούς. Και αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι το Δημοτικό σχολείο Μακρυχωρίου ήταν τα περισσότερα χρόνια μονοτάξιο, δηλαδή μονοθέσιο. Το σχολείο αρχικά ήταν κοινό, δηλαδή λειτουργούσε με τέσσερις τάξεις ενώ μετά το 1929, όπως καθιερώνεται παντού, το δημοτικό σχολείο είναι πια μεικτό και εξατάξιο.

Στο τέλος του έτους οι μαθητές εξετάζονταν προφορικά ενώπιον εξεταστικής επιτροπής και κοινού και όφειλαν να απαντήσουν στις υποβαλλόμενες ερωτήσεις για να προαχθούν ή να απολυθούν. Ο ορισμός της ημέρας των εξετάσεων καθώς και των μελών της εξεταστικής επιτροπής γινόταν από τον επιθεωρητή των δημοτικών σχολείων και το εποπτικό συμβούλιο. Από το αρχείο και πάλι του τέως δήμου Νέσσωνος πληροφορούμαστε ότι την εξεταστική επιτροπή του δημοτικού σχολείου Μακρυχωρίου για το σχολικό έτος 1900-1901 αποτελούσαν οι Γεώργιος Τσίρος, Κωνσταντίνος Τσιτούρας και ο ιερέας του χωριού.

Μαθητικό Δυναμικό

Για τους μαθητές του δημοτικού σχολείου Μακρυχωρίου των πρώτων χρόνων δεν διαθέτουμε στοιχεία, αφού δεν εντοπίσαμε μαθητολόγια της εποχής αυτής. Η μόνη πληροφορία που έχουμε αφορά στο σχολικό έτος 1908-1909 από έγγραφο του δασκάλου Γεωργίου Παπαλέτσου προς το δήμο Νέσσωνος με το οποίο ανακοινώνει τα αποτελέσματα των ετήσιων εξετάσεων του δημοτικού σχολείου αρρένων. Σύμφωνα με αυτό στο σχολείο αρρένων φοίτησαν συνολικά και στις τέσσερις τάξεις 87 μαθητές, από τους οποίους προσήλθαν στις εξετάσεις 64, και προάχθηκαν οι 53. Το μεγαλύτερο μέρος των εγγραφέντων μαθητών ήταν της Α΄ τάξης 40 στον αριθμό έναντι 24 της δευτέρας, 11 της τρίτης και 12 της τετάρτης, γεγονός που παρατηρείται και στα επόμενα χρόνια και που αποδεικνύει τη μη κανονική φοίτηση των παιδιών σε όλες τις τάξεις του σχολείου και τη μη ολοκλήρωση των σπουδών τους στο δημοτικό σχολείο.

Περισσότερα στοιχεία έχουμε για τα επόμενα χρόνια. Στο αρχείο του δημοτικού σχολείου υπάρχουν τα μαθητολόγια των ετών 1919-1928, που αφορούν όμως μόνο στο δημοτικό σχολείο αρρένων και τα μαθητολόγια από το έτος 1936 και μετά του μεικτού πια δημοτικού σχολείου. Κενό παρατηρείται για τα έτη 1929-1935. Έχουμε επίσης και το γενικό έλεγχο του δημοτικού σχολείου αλλά μόνο για τα χρόνια από το 1942 και μετά. Οι ελλείψεις αυτές, φαινόμενο πολύ συχνό για τα σχολεία μας, μας δυσκόλεψαν στην έρευνά μας και δεν μας έδωσαν την ευκαιρία να έχουμε πλήρη εικόνα του μαθητικού δυναμικού του δημοτικού σχολείου. Ελλείψεις επίσης παρατηρήσαμε και στην καταγραφή με συστηματικό τρόπο των στοιχείων των μαθητών, δηλαδή τόπο γέννησης και καταγωγής, ηλικία, επάγγελμα πατρός, τάξη φοίτησης και άλλα στοιχεία.

Έχοντας λοιπόν ως δεδομένο την έλλειψη όλων των πηγών προσπαθήσαμε να εργασθούμε με όσα στοιχεία είχαμε στη διάθεσή μας. Με βάση λοιπόν αυτά παρατηρούμε τα εξής:

Α΄ περίοδος 1919-1929

Για την περίοδο αυτή τα στοιχεία που διαθέτουμε αφορούν αποκλειστικά το δημοτικό σχολείο των αρρένων. Ο αριθμός των μαθητών που εγγράφονται στο σχολείο κατά σχολικό έτος ποικίλλει. Κυμαίνεται από 75 έως 95 μαθητές κατά έτος και για τις τέσσερις τάξεις, με εξαίρεση τη χρονιά 1923-24 που ο αριθμός του μειώνεται στους 62.

Μη έχοντας στη διάθεσή μας τα αποτελέσματα κάθε έτους δεν γνωρίζουμε τον αριθμό των μαθητών που προβιβάζονται στην επόμενη τάξη ή απολύονται ή πόσοι μαθητές εγκαταλείπουν το σχολείο και γιατί. Γεγονός όμως που επισημάνθηκε και παραπάνω είναι το ότι ο αριθμός των μαθητών που φοιτούν στην Α΄ τάξη είναι υπερβολικά μεγαλύτερος από τους αντίστοιχους των άλλων τάξεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το σχολικό έτος 1920-21 στο δημοτικό σχολείο αρρένων Μακρυχωρίου φοιτούσαν 94 μαθητές από τους οποίους οι 65 είναι μαθητές της πρώτης τάξης, ενώ στη δευτέρα φοιτούν μόλις 14, στην τρίτη 8 και στην τετάρτη 7.   

Χαρακτηριστικό επίσης της εποχής αυτής είναι η ποικιλομορφία που παρουσιάζεται στην ηλικία των μαθητών. Συναντάμε μαθητές όλων των τάξεων με διαφορετική ηλικία, αν και γνωρίζουμε ότι με βάση τους νόμους της εποχής οι μαθητές εγγράφονταν στο δημοτικό σχολείο στην ηλικία των επτά ετών. Όμως στην πραγματικότητα αυτό δεν ίσχυσε και η ηλικία των μαθητών ποικίλλει από τα επτά χρόνια μέχρι και τα 15 χρόνια, γεγονός που οφείλεται στη μη κανονική λειτουργία του σχολείου, ιδιαίτερα κατά τις εμπόλεμες περιόδους αλλά και στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής.

Ως προς τον τόπο καταγωγής παρατηρούμε ότι τα χρόνια 1919-1929 το σύνολο σχεδόν των μαθητών προέρχονται από το Μακρυχώρι ενώ οι ελάχιστοι έχουν προέλευση διαφορετική, όπως από τη Σαμαρίνα, Κούμποβο, Μπιτόλια , Σπηλιά, Θράκη και Αθήνα. Είναι όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι. Οι γονείς των περισσοτέρων μαθητών είναι γεωργοί, κτηνοτρόφοι και κυρίως ποιμένες, κτίστες, ενώ ελαχίστων μαθητών οι γονείς ασκούσαν το επάγγελμα του παντοπώλη, καφεπώλη, κρεοπώλη ή του σιδηρουργού, αγωγιάτη, ράπτη, υποδηματοποιού, εργάτη. Εμφανίζονται ακόμη μια- δυο φορές το επάγγελμα του αγροφύλακα, του γιατρού και του βιομήχανου. Εντύπωση μας προκάλεσε η αναγραφή της λέξης ορφανός στη στήλη του επαγγέλματος του πατρός ή της λέξης πρόσφυξ. Το ποσοστό των ορφανών μαθητών αρκετά μεγάλο, γεγονός όμως που εξηγείται λόγω και του χαμηλού μέσου όρου ζωής των ανθρώπων την εποχή αυτή αλλά και λόγω των πολέμων.

  

Β΄ Περίοδος 1936-1950

Για την περίοδο αυτή τα στοιχεία που είχαμε στη διάθεσή μας ήταν περισσότερα, καθώς έχουμε πλήρη στοιχεία των μαθητών τόσο από τα σωζόμενα μαθητολόγια και γενικούς ελέγχους όσο και από προφορικές μαρτυρίες.

Το δημοτικό σχολείο Μακρυχωρίου είναι πια μεικτό και εξατάξιο. Ο αριθμός πια των μαθητών διπλασιάζεται καθώς ενσωματώνονται και τα κορίτσια.

Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι κατά την περίοδο αυτή λόγω της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου παρουσιάζεται δυσλειτουργία του σχολείου όπως συνέβη σε όλη τη χώρα. Το σχολείο δε λειτούργησε κατά τα σχολικά έτη 1940-41 και 1942-43 λόγω της κατοχής ενώ άλλαξε και η διάρκεια του σχολικού έτους όπως το σχολικό έτος 1941-42 τελείωσε το Δεκέμβριο του 42 ή το σχολικό έτος 1943-44 ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 1944 ή το σχολικό έτος 1944-45 λήγει επίσης το Δεκέμβριο του 45. Το σχολείο επίσης δε λειτούργησε κατά το σχολικό έτος 1946-47 στη διάρκεια του εμφυλίου. Χωρίς να είμαστε βέβαιοι ίσως αυτό οφείλεται και στην απόλυση του δασκάλου για πολιτικούς λόγους.

Λόγω λοιπόν της μη κανονικής λειτουργίας του σχολείου ο αριθμός των μαθητών – αγοριών και κοριτσιών- παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις καθώς εγγράφονται δύο και τρεις φορές οι μαθητές για να ολοκληρώσουν. Έτσι κατά τα χρόνια αυτά το μαθητικό δυναμικό κυμαίνεται από 150 έως 200 περίπου με εξαίρεση τα σχολικά έτη 1947-48 και 1948-49 που ο αριθμός τους ξεπερνά τους 300 λόγω της φοίτησης στο δημοτικό σχολείο Μακρυχωρίου και των μαθητών των σχολείων Ελάτειας, Παραποτάμου και Ευαγγελισμού.

Και τα χρόνια αυτά παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο της μη παρακολούθησης όλων των τάξεων και κατά συνέπεια της μη ολοκλήρωσης των σπουδών. Μόνο το 30% περίπου φτάνει στην έκτη τάξη ενώ οι υπόλοιποι διακόπτουν τη φοίτηση. Είναι χαρακτηριστικές οι διαφορές του αριθμού των μαθητών που φοιτούν στην Α΄ τάξη με τους αντίστοιχους της Στ΄ τάξης.

Ως προς τον τόπο καταγωγής η πλειοψηφία των μαθητών κατάγεται από το Μακρυχώρι με εξαίρεση τα δύο σχολικά έτη που αναφέραμε όπου έχουμε αρκετούς μαθητές από Ελάτεια, Ευαγγελισμό και Παραπόταμο. Συναντάμε βέβαια και ελάχιστους μαθητές με τόπο καταγωγής τη Σαμαρίνα, Αμπελάκια, Κυψελοχώρι, Κουλούρι, Λάρισα ή Αθήνα.

Το ίδιο ισχύει και ως προς την κοινωνική τους προέλευση. Οι κύριες ασχολίες των γονέων τους εξακολουθούν να είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία και εκτός των επαγγελμάτων που αναφέραμε και στην προηγούμενη περίοδο παρουσιάζονται ακόμη το επάγγελμα του μυλωθρού, μηχανικού, σωφέρ κλητήρα.

Τέλος για τα σχολικά έτη μετά το 1940 έχουμε τη δυνατότητα μέσα από το βιβλίο του γενικού ελέγχου να παρατηρήσουμε και τη βαθμολογία των μαθητών καθώς και τη διαγωγή τους. Ως προς τη βαθμολογία από την περίοδο αυτή και μετά ισχύει η βαθμολογική κλίμακα 1-4 κακώς και οι μαθητές απορρίπτονται, 5 σχεδόν καλώς, 6-7 καλώς, 8-9 λίαν καλώς και 10 άριστα. Ως προς την διαγωγή χρησιμοποιούνται οι χαρακτηρισμοί μέτρια, κοσμιωτάτη ή αρίστη.

Αναφερόμαστε ενδεικτικά στο σχολικό έτος 1949-1950

Στο σχολείο γράφτηκαν συνολικά 207 μαθητές (118 αγόρια και 89 κορίτσια)

16 μαθητές διέκοψαν τη φοίτηση

εξετάσθηκαν 191 μαθητές και προάχθηκαν 174

από το σύνολο των 174 προαχθέντων μαθητών και των έξι τάξεων

34 μαθητές βαθμολογήθηκαν με βαθμό σχεδόν καλώς 5

61 μαθητές βαθμολογήθηκαν με βαθμό καλώς 6-7

45 μαθητές βαθμολογήθηκαν με βαθμό λίαν καλώς 8-9

34 μαθητές με βαθμό άριστα 10