ΑΝΑΤΡΙΧΙΑΣΤΙΚΟ ΤΟ ΘΕΑΜΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Μαρτυρίες από το Νταχάου
Μαρία
Σαμπατακάκη(*).
Τα
στρατόπεδα συγκέντρωσης πρωτοεμφανίζονται στα νεότερα χρόνια ως μέθοδος
εξόντωσης αντιπάλων στο πλαίσιο διεξαγωγής αποικιοκρατικών πολέμων. Στα τέλη
του 19ου -αρχές 20ου– αιώνα οι Βρετανοί θα τα
χρησιμοποιήσουν για τον αφανισμό του αμάχου πληθυσμού των Μπόερς στην Αφρική
(προκειμένου να οικειοποιηθούν τις πλούσιες σε κοιτάσματα πολύτιμων λίθων
περιοχές όπου κατοικούν οι τελευταίοι). Σχεδόν μια δεκαπενταετία αργότερα, κατά
τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και πάντοτε στο ίδιο μοτίβο των αποικιοκρατικών
ανταγωνισμών, καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταρρέει και οι ευρωπαϊκές
δυνάμεις ερίζουν για απόκτηση πλουτοπαραγωγικών πηγών και ελέγχου
γεωστρατηγικών σημείων, Γερμανοί και Τούρκοι -σύμμαχοι την περίοδο εκείνη-
αντιγράφουν τη βρετανική πρακτική και την εφαρμόζουν κατά των αρμενικών και
ελληνοποντιακών πληθυσμών. Ο τερματισμός του «μεγάλου πολέμου» δεν θα οδηγήσει
σε γενικότερη ειρήνευση. Αντιθέτως, θα αφήσει σοβαρές εκκρεμότητες και θα
εξοικειώσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες με τις προαναφερθείσες νοοτροπίες και τον
μιλιταρισμό. Το διάστημα που θα ακολουθήσει, η ηττημένη Γερμανία θα βρεθεί στη
δίνη μια ισχυρής οικονομικής κρίσης, υπό το βάρος ενός δυσβάστακτου εξωτερικού
χρέους και στο έλεος αυτών των ανταγωνιστών της. Η αυξανόμενη ανεργία και η
φτώχεια στο εσωτερικό της ευνοούν τη σύσταση «στρατοπέδων φιλοξενίας» ανέργων.
Εκεί, βρίσκουν καταφύγιο οι χειμαζόμενοι, θέτουν εαυτόν στην υπηρεσία του
γερμανικού κράτους και γίνονται μια εύπλαστη, χειραγωγήσιμη μάζα για τους
ανερχόμενους εθνικοσοσιαλιστές (Ναζί). Είναι η εποχή, κατά τη διάρκεια της
οποίας συντελούνται ζυμώσεις, διαπλάθονται συνειδήσεις, αλλοιώνονται νοήματα
και έννοιες γύρω από την εργασία, την παραγωγή, τον πλούτο και τη διαχείριση
του, την οικονομία γενικότερα.
Το 1933,
όταν πλέον ο Αδόλφος Χίτλερ έχει ανέλθει στην εξουσία, η εμφάνιση ενός
στρατοπέδου όπως το Νταχάου μοιάζει σαν φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Το
ναζιστικό καθεστώς προμοτάρει ως σωτήρια για το γερμανικό έθνος τη στρατευμένη,
εκφασισμένη μορφή και λειτουργία της οικονομίας. Το Νταχάου προορίζεται για τον
εγκλεισμό όλων όσων έχουν αντίθετη επ’ αυτού άποψη, αντιφρονούντες,
κομμουνιστές κλπ κατά κύριο λόγο. Η ρητορική της χιτλερικής προπαγάνδας, από
πολύ νωρίς, θα εμπλέξει και τους Εβραίους στα οικονομικά προβλήματα της
Γερμανίας. Μέσα σ’ ένα περιβάλλον γενικότερης σύγχυσης, οι Εβραίοι θα δειχθούν
ως υπαίτιοι της οικονομικής καταβαράθρωσης της Γερμανίας και θα μετατραπούν σε
αποδιοπομπαίους τράγους, πληρώνοντας τον βαρύτερο φόρο αίματος. Ο εναντίον τους
ρατσισμός, ο στηριγμένος στα υπολείμματα μεσαιωνικών προκαταλήψεων και
απευθυνόμενος στο θυμικό της γερμανικής κοινωνίας, ήλθε σαν ιδεολογικό
περίβλημα – δικαιολόγηση μίας εκπονημένης από καιρό πολιτικής στόχευσης με αμιγώς
οικονομικά κίνητρα.
Η περίπτωση
του Νταχάου έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση της ιστορίας του
Ολοκαυτώματος και τη σύνδεση της με τις διεργασίες και τις πρακτικές που
γέννησε η σφοδρή οικονομική κρίση στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Η περίφημη φράση
στην πύλη του στρατοπέδου «η εργασία απελευθερώνει» αποτελεί τον συνδετικό
κρίκο και αδιάψευστο περί αυτού μάρτυρα.
Η έρευνα και
η μελέτη του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη που μετασχηματίστηκε στο βιβλίο «Νταχάου,
Προφορικές και Επιστολικές Μαρτυρίες» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις
Μένανδρος έρχεται επίκαιρα να καλύψει ένα υπάρχον κενό στην εγχώρια
ιστοριογραφία, δίνοντας στοιχεία για την ελληνική «παρουσία» στο Νταχάου. Παρά
το γεγονός ότι η πλειονότητα των Ελλήνων Εβραίων κατευθύνθηκε και εξοντώθηκε
στα κρεματόρια του Άουσβιτς, στο Νταχάου «φιλοξενήθηκε» πλήθος ανθρώπων,
περιλαμβάνοντας και πολιτικούς κρατούμενους όπως τον ηγέτη του ΚΚΕ, Νίκο
Ζαχαριάδη και τους ανώτερους αξιωματικούς του ελληνικού στρατού.
Το βιβλίο
του Ιντζέμπελη, προσεκτικά δομημένο, παραθέτει μία συνοπτική όσο και σφαιρική
ιστορία του στρατοπέδου και επικεντρώνει στις προσωπικές αφηγήσεις εγκλείστων.
Ένα πρωτογενές υλικό από προφορικές συνεντεύξεις και έγγραφα (μεταξύ των οποίων
και τα λιγοστά φύλλα της χειρόγραφης ελληνικής εφημερίδας) αποκαλύπτει μικρές
και μεγάλες πτυχές των συνθηκών που επικρατούσαν στο Νταχάου. Οι φωτογραφίες
που πλαισιώνουν το κείμενο συνδέουν εμφατικά τα γεγονότα με τον τόπο τέλεσης
τους. Στα θετικά και ενδιαφέροντα του βιβλίου εντάσσεται η μη αποσιώπηση από
πλευράς του συγγραφέα, φαινομένων συνεργασίας και συνέργιας Ελλήνων κρατουμένων
με Γερμανούς Ναζί στο Νταχάου. Η δε ταυτόχρονη ύπαρξη και εναλλαγή μαρτυριών
Εβραίων και Χριστιανών Ελλήνων πολιτών καθιστά σαφές ότι το ζήτημα του
Ολοκαυτώματος αφορά τους πάντες και παράλληλα το εντάσσει ομαλά -και όπως του
πρέπει- στην εθνική-συλλογική μας ιστορία και μνήμη.
INFO: Ελπιδοφόρος
Ιντζέμπελης «Νταχάου: Προφορικές και Επιστολικές Μαρτυρίες», Εκδόσεις Μένανδρος
|
